Liệu pháp Nghệ thuật (Art Therapy) và hành trình kết nối cảm xúc

Trong đời sống hiện đại, khi áp lực công việc, học tập và các biến động xã hội ngày càng đè nặng, nhu cầu tìm kiếm những phương pháp chăm sóc sức khỏe tinh thần hiệu quả và nhân văn trở nên cấp thiết. Bên cạnh các liệu pháp tâm lý truyền thống, một phương pháp đặc biệt đã dần khẳng định vị thế của mình: liệu pháp nghệ thuật (art therapy). Không chỉ đơn thuần là hoạt động sáng tạo, liệu pháp nghệ thuật kết hợp giữa quá trình tạo tác và các nguyên tắc trị liệu tâm lý, mang đến cho cá nhân một không gian an toàn để biểu đạt, khám phá và chuyển hóa cảm xúc.

1. Giới thiệu:

Liệu pháp nghệ thuật (Art Therapy) đã nổi lên như một phương pháp trị liệu tâm lý tích hợp, kết hợp giữa sáng tạo nghệ thuật và khoa học hành vi để thúc đẩy quá trình biểu đạt cảm xúc, khám phá bản thân, và cải thiện sức khỏe tâm thần (Van Lith, 2016). Trong bối cảnh gia tăng các rối loạn tâm lý và nhu cầu về các phương pháp trị liệu toàn diện, liệu pháp nghệ thuật được xem là một can thiệp giàu tính nhân văn, phù hợp với nhiều nhóm dân cư và bối cảnh (Stuckey & Nobel, 2010).

2. Khái niệm và cơ sở lý luận

Theo British Association of Art Therapists (BAAT), liệu pháp nghệ thuật là “một hình thức trị liệu tâm lý sử dụng nghệ thuật như phương tiện giao tiếp chính” (About the Credentials | ATCB, n.d.). Không yêu cầu kỹ năng nghệ thuật, phương pháp này tập trung vào tiến trình sáng tạo hơn là sản phẩm cuối cùng, nhằm hỗ trợ cá nhân giải phóng cảm xúc, phát triển nhận thức bản thân, và xây dựng năng lực đối phó (Farokhi, 2011). Dưới góc độ nhân văn học, liệu pháp nghệ thuật phù hợp với các nguyên lý của trị liệu lấy thân chủ làm trung tâm, nhấn mạnh sự chấp nhận vô điều kiện và không phán xét (Haen & Webb, 2019).

3. Lịch sử phát triển

Nền tảng của liệu pháp nghệ thuật hiện đại bắt nguồn từ công trình của Adrian Hill vào thập niên 1940, khi ông nhận thấy hoạt động sáng tạo có tác dụng hỗ trợ phục hồi tinh thần cho bệnh nhân lao (Junge, 2015). Sự thể chế hóa bắt đầu với việc thành lập BAAT vào năm 1964 và American Art Therapy Association (AATA) vào năm 1969, mở rộng ứng dụng sang nhiều bối cảnh như bệnh viện, trường học, nhà tù và cộng đồng (Gussak & Rosal, 2015).

4. Các hình thức trị liệu nghệ thuật

Các phương thức phổ biến gồm:

• Hội họa và vẽ tự do: Giúp thân chủ biểu đạt cảm xúc thông qua màu sắc và hình khối (Van Lith, 2016).
• Điêu khắc và nặn đất sét: Kích thích giác quan và khả năng tập trung (Farokhi, 2011).
• Âm nhạc trị liệu: Giảm căng thẳng và tăng cường kết nối cảm xúc (Haen & Webb, 2019).
• Liệu pháp chuyển động/múa: Giải phóng cảm xúc tích tụ qua vận động cơ thể (Schouten et al., 2014).
• Liệu pháp kịch: Hỗ trợ xử lý xung đột nội tâm qua diễn xuất và nhập vai (Haen & Webb, 2019). Ngoài ra, viết sáng tạo, nhiếp ảnh và cắt dán cũng được sử dụng như phương tiện bổ trợ (Gussak & Rosal, 2015).

(Ảnh: cottonbro studio/Pexels)

5. Lợi ích và hiệu quả

Nghiên cứu cho thấy liệu pháp nghệ thuật giúp giảm lo âu, trầm cảm, và cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc (Kaimal et al., 2016; Regev & Cohen-Yatziv, 2018). Đối với trẻ em, nó thúc đẩy phát triển kỹ năng xã hội và trí tưởng tượng (Haen & Webb, 2019). Đối với người trưởng thành, nó hỗ trợ tự nhận thức, giảm stress, và nâng cao chất lượng cuộc sống (Gall et al., 2015; Ching-Teng et al., 2019).

6. Ứng dụng trong thực tiễn

• Giáo dục: Giúp học sinh quản lý căng thẳng và phát triển kỹ năng xã hội (Haen & Webb, 2019).
• Y tế: Hỗ trợ bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối (Lefèvre et al., 2015), bệnh nhân rối loạn tâm thần (Laws & Conway, 2019) và người cao tuổi (Gall et al., 2015).
• Tư pháp hình sự: Hỗ trợ phạm nhân phát triển nhận thức bản thân và giảm hành vi nguy cơ (Gussak, 2015).

Sinh viên DHV được trải nghiệm thực tế các liệu pháp trị liệu nghệ thuật tại trung tâm tham vấn tâm lý LUMOS 

Hình nhân gỗ, búp bê,… là những công cụ trung gian giúp thể hiện tâm trí, đồng thời giúp các chuyên gia tiếp cận và bước đầu phân tích tâm lý thân chủ

7. Kết luận

Liệu pháp nghệ thuật là một phương pháp trị liệu sáng tạo, linh hoạt và giàu tính nhân văn, kết hợp các nguyên lý tâm lý học và nghệ thuật để nâng cao sức khỏe tinh thần. Với cơ sở bằng chứng ngày càng vững chắc, phương pháp này tiếp tục được mở rộng ứng dụng trong nhiều lĩnh vực và nhóm dân cư.

Tài liệu tham khảo

About The Credentials | Art Therapy Credentials Board, Inc. ATCB. (n.d.). https://www.atcb.org/about-the-credentials/

Bird, J. (2018). Art therapy, arts-based research and transitional stories of domestic violence and abuse. International Journal of Art Therapy, 23(1), 14–24. https://doi.org/10.1080/17454832.2017.1317004

Ching-Teng, Y., Ya-Ping, Y., & Yu-Chia, C. (2019). Positive effects of art therapy on depression and self-esteem of older adults in nursing homes. Social Work in Health Care, 58(3), 324–338. https://doi.org/10.1080/00981389.2018.1564108

Farokhi, M. (2011). Art therapy in humanistic psychiatry. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 2088–2092. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.10.406

Gall, D. J., Jordan, Z., & Stern, C. (2015). Effectiveness and meaningfulness of art therapy as a tool for healthy aging: A comprehensive systematic review protocol. JBI Evidence Synthesis, 13(3), 3–17. https://doi.org/10.11124/jbisrir-2015-1840

Gussak, D. E. (2015). Art therapy in the prison milieu. In D. E. Gussak & M. L. Rosal (Eds.), The Wiley Handbook of Art Therapy (pp. 478–486). John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/9781118306543.ch46

Gussak, D. E., & Rosal, M. L. (Eds.). (2015). The Wiley Handbook of Art Therapy. John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/9781118306543

Haen, C., & Webb, N. B. (Eds.). (2019). Creative arts-based group therapy with adolescents: Theory and practice (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203702000

Junge, M. B. (2015). History of art therapy. In The Wiley Handbook of Art Therapy (pp. 7–16). John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/9781118306543.ch1

Kaimal, G., Ray, K., & Muniz, J. (2016). Reduction of cortisol levels and participants’ responses following art making. Art Therapy, 33(2), 74–80. https://doi.org/10.1080/07421656.2016.1166832

Laws, K. R., & Conway, W. (2019). Do adjunctive art therapies reduce symptomatology in schizophrenia? A meta-analysis. World Journal of Psychiatry, 9(8), 107–120. https://doi.org/10.5498/wjp.v9.i8.107

Lefèvre, C., Ledoux, M., & Filbet, M. (2015). Art therapy among palliative cancer patients: Aesthetic dimensions and impacts on symptoms. Palliative and Supportive Care, 14(4), 376–380. https://doi.org/10.1017/s1478951515001017

Regev, D., & Cohen-Yatziv, L. (2018). Effectiveness of art therapy with adult clients in 2018—What progress has been made? Frontiers in Psychology, 9, 1531. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01531

Schouten, K. A., de Niet, G. J., Knipscheer, J. W., Kleber, R. J., & Hutschemaekers, G. J. M. (2014). The effectiveness of art therapy in the treatment of traumatized adults. Trauma, Violence, & Abuse, 16(2), 220–228. https://doi.org/10.1177/1524838014555032

Stuckey, H. L., & Nobel, J. (2010). The connection between art, healing, and public health: A review of current literature. American Journal of Public Health, 100(2), 254–263. https://doi.org/10.2105/AJPH.2008.156497

Van Lith, T. (2016). Art therapy in mental health: A systematic review of approaches and practices. The Arts in Psychotherapy, 47, 9–22. https://doi.org/10.1016/j.aip.2015.09.003

===========================

Khoa Khoa Học Sức khoẻ - Trường Đại học Hùng Vương TPHCM

Email: heal@dhv.edu.vn

Website: heal.dhv.edu.vn

TikTok: @healdhv.media

===========================

True Value - Real Future | Giá trị THẬT - Tương lai THẬT